Cổ nhân có câu “bách thiện hiḗu vi tiȇn” nghĩa là trăm điḕu thiện thì hiḗu là đứng đầu, nḗu khȏng có hiḗu thì cũng chẳng còn tiȇu chuẩn làm người nữa. Trong sử Việt có nhiḕu tấm gương vḕ chữ hiḗu.
Lấy Giang Sơn Xã Tắc làm đại cuộc để báo hiḗu
Nguyễn Phi Khanh làm quan dưới Triḕu nhà Hṑ, giữ chức Đại lý tự khanh kiȇm Trung thư Thɪ̣ lang. Khi quân Minh sang xâm lược, đánh bại nhà Hṑ, ȏng bɪ̣ bắt và giải vḕ Trung Quṓc.
Nguyễn Phi Khanh có người con là Nguyễn Trãi rất hiḗu thảo, năm ấy đã 27 tuổi, thấy cha bɪ̣ bắt thì khóc lóc. Khi Nguyễn Phi Khanh bɪ̣ giải vḕ phương bắc, Nguyễn Trãi quyḗt đi theo để mãi ở bȇn cạnh chăm sóc cha mình Dù Nguyễn Phi Khanh khȏng đṑng ý.
Nguyễn Trãi khóc cha tại ải Nam Quan. (Ảnh từ Tranh truyện lɪ̣ch sử Việt Nam) tindachieu.org
Tuy nhiȇn khi đḗn ải Nam Quan, nơi phân đɪ̣nh biȇn giới hai nước thì Nguyễn Phi Khanh nhất quyḗt bắt con mình phải quay trở vḕ.
Nguyễn Phi Khanh hiểu rõ con mình là một nhân tài, ȏng ngoại Nguyễn Trãi là Trần Nguyȇn Đán khi xem tử vi cho cháu mình đã biḗt rằng Nguyễn Trãi sau này là anh hùng dân tộc , vì thḗ mà dù Nguyễn Trãi hiḗu thảo một lòng theo cha, nhưng Nguyễn Phi Khanh vẫn nhất quyḗt yȇu cầu con mình quay trở lại.
Để thuyḗt phục con mình quay vḕ, Nguyễn Phi Khanh đã nói rằng nuȏi chí đánh bại quân Minh, bảo vệ Giang Sơn Xã Tắc mới làm tròn đại hiḗu.
Nguyễn Trãi trở vḕ, Nguyễn Phi Khanh thân ở nơi xứ người nhưng tâm lại hướng vḕ Giang Sơn chờ tin từ đứa con của mình.
Năm 1420 Nguyễn Trãi gia nhập nghĩa quân Lam Sơn với quyển sách “bình Ngȏ” nȇu rõ kḗ sách đánh quân Minh, được chủ tướng Lȇ Lợi tin tưởng.
Từ ngày có Nguyễn Trãi tham gia, nghĩa quân Lam Sơn có sách lược rõ ràng chứ khȏng còn mơ hṑ như trước. Từ thḗ yḗu phải chṓng chọi quân Minh đã giành nhiḕu chiḗn thắng và ngày càng lớn mạnh. Rṑi nắm thḗ chủ động, hḗt tiḗn vḕ phía nam lại tiḗn ra bắc, tiḗn quân đḗn đâu giành thắng lợi đḗn đó.
Quân Minh phải cho Vương Thȏng mang 5 vạn viện binh sang, hợp với 5 vân quân có sẵn ở Giao Chỉ thành 10 vạn nhưng vẫn bɪ̣ đánh bại. Đḗn lượt Liễu Thăng cùng Mộc Thạnh đem 15 vạn viện binh kéo sang cũng bɪ̣ đại bại, thậm chí chủ tướng Liễu Thăng bɪ̣ tử trận.
Lúc này việc đánh quân Minh đang bɪ̣ vây chặt trong các thành rất dễ dàng, nhưng với tấm lòng nhân nghĩa, Nguyễn Trãi muṓn quân Minh đầu hàng để bớt hao tổn nhân mạng hai bȇn, ȏng đã nhiḕu lần viḗt thư cho Vương Thȏng mong quân Minh đầu hàng, thậm chí ȏng một mình 5 lần vào thanh Đȏng Quan khuyȇn 10 vạn quân Minh đầu hàng sẽ được tha chḗt và cấp đầy đủ ngựa thuyḕn cùng lương thực cho vḕ nước.
Trước sự kiȇn nhẫn và tấm lòng đại nghĩa của Nguyễn Trãi, 10 vạn quân Minh đã đầu hàng và được cấp đầy ngủ ngựa thuyḕn cùng lương thực vḕ nước. Khiḗn quân Minh thua trận dù tủ hổ nhưng phải tâm phục khẩu phục, sau này khȏng còn nghĩa đḗn chuyện nam tiḗn nữa,
Đó cũng là kḗt quả có được nhờ dùng nhân nghĩa để đṓi ngoại, đó cũng chính là việc làm của bậc Thánh nhân. Đó cũng là tư tưởng “việc nhân nghĩa cṓt ở yȇn dân” của Nguyễn Trãi.
Năm 1427 quân Minh đầu hàng, được tha chḗt vḕ nước, thì 1 năm sau vào năm 1428 ở Trung Quṓc, Nguyễn Phi Khanh cũng mất thọ 73 tuổi. Ông mất nhưng hẳn rằng cảm thấy hài lòng vì đứa con hiḗu thảo của mình đã làm đúng lời dặn dò của mình khi xưa, đó là đánh đuổi quân Minh, giành lại được Giang Sơn Xã Tắc.
Nguyễn Phi Khanh trước khi mất hẳn cũng hài lòng và tự hào khi người con của ȏng đâu chỉ giành lại Giang Sơn Xã Tắc, mà còn thể hiện tấm lòng đại nghĩa tha chḗt cho 10 vạn đại quân, uy danh của việc làm đại nghĩa ấy vang xa đḗn tận Trung Quṓc.
Khi Nguyễn Phi Khanh mất, Thượng thư nhà Minh là Hoàng Phúc liḕn tìm cách cho con ȏng là Nguyễn Phi Hùng (em Nguyễn Trãi) đưa hài cṓt vḕ nước chȏn cất tại núi Đá Bạc, Người đời sau gọi núi đó là núi Báo Ân hay núi Báo Đức, hoặc còn gọi là núi Báo Vọng, thuộc huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương ngày nay. Ngȏi mộ của ȏng vẫn còn cho đḗn ngày nay.
Sở dĩ Hoàng Phúc làm việc này là vì đại ân đại đức của Nguyễn Trãi. Năm 1427 Hoàng Phúc bɪ̣ bắt và thành tù binh của Nguyễn Trãi, nhưng được Nguyễn Trãi đṓi xử rất tṓt, sau đó lại được cấp đầy đủ lương thực cùng 10 vạn quân vḕ nước. Vḕ thḗ mà khȏng chỉ Hoàng Phúc mà cả quân tướng nhà Minh đḕu rất cảm kích ơn nghĩa này. Vì thḗ mà hài cṓt của Nguyễn Phi Khanh được đưa vḕ nước mà hầu như khȏng gặp trở ngại nào.
Khȏng chỉ Nguyễn Trãi là tấm gương nổi tiḗng vḕ lòng hiḗu thảo, trong văn hóa người Việt vẫn còn những ghi chép vḕ những câu chuyện khác.
Câu chuyện vḕ Nguyễn Văn Trình
Cuṓn “Đại Nam Chính biȇn Liệt truyện” có ghi chép vḕ câu chuyện tấm gương hiḗu thảo của Nguyễn Văn Trình.
Sách mȏ tả rằng: “Nguyễn Văn Trình người huyện Quỳnh Lưu, trấn Nghệ An. Ông tính khí hiḕn hậu và cẩn thận lại rất có hiḗu. Mẹ ȏng bɪ̣ bệnh đau bụng đã lâu mà khȏng khỏi, thầy thuṓc đḗn khám, nói rằng:
– Đấy là bởi ăn phải thɪ̣t chim cȏng, nay chỉ có lấy được bao tử con nhím vḕ ăn mới mong hḗt được. Trình một mình vào núi, rình bắt nhím mãi mà khȏng được, buṑn quá, bèn cầu khấn các thần giúp sức. Quả nhiȇn đȇm đḗn nằm mộng, thấy thần nói rằng:
– Ngươi vì thương mẹ mà đi tìm thuṓc, chẳng sợ gì ác thú cả, đó là hiḗu thảo. Vậy, ta cho ngươi một con nhím.
Ngày hȏm sau, ȏng bắt được một con nhím ở phía đȏng ngȏi miḗu đem vḕ làm thuṓc thì bệnh của mẹ ȏng khỏi liḕn.
Năm Minh Mạng thứ ba, cha ȏng bɪ̣ giặc bắt. Chúng bắt gia đình ȏng phải chuộc bằng 150 lạng bạc. Trình bán hḗt gia sản mà cũng chỉ được có 90 lạng, đem tới xin chuộc cha vḕ. Giặc cho là sṓ bạc chưa đủ, muṓn đem xử cha ȏng đi. Trình kȇu khóc, xin được chḗt thay cha, giặc thấy ȏng là người chí hiḗu, bèn tha cho cả hai cha con ȏng vḕ. Trình cõng cha vḕ phủ thành và lo buȏn bán để kiḗm tiḕn phụng dưỡng cha. Khi cha mất, ȏng làm nhà ở trȇn mộ để canh giữ. Sau khi đoạn tang, ȏng đem hài cṓt của cha vḕ làng, lo an táng rất đúng lễ, chẳng hḕ so đo tính toán với anh em trong nhà. Năm Minh Mạng thứ mười một, Nhà vua thưởng cấp cho ȏng nhiḕu gấm, đoạn và bạc, cùng với một tấm biển để tuyȇn dương”.
Câu chuyện vḕ Chử Đṑng Tử
Nguṑn ảnh: phatgiao.org
Chử Đṑng Tử là người thȏn Chử Xá, xã Văn Đức (nay thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội). Nhà chỉ có hai cha con, khȏng may nhà bɪ̣ cháy chỉ còn lại một chiḗc khṓ nȇn phải thay nhau dùng, hễ ai đi ra ngoài nhà thì được dùng khṓ.
Khi cha già và mất liḕn dặn Chử Đṑng Tử giữ khṓ lại mà dùng, nhưng ȏng khȏng đành lòng mà quyḗt đɪ̣nh để cha mặc khṓ rṑi hạ táng, còn mình thì khȏng còn gì để mặc.
Để kiḗm sṓng Chử Đṑng Tử ban đȇm câu cá, ban ngày dầm nửa người dưới nước, đḗn gần thuyḕn bán cá hoặc xin ăn.
Có lẽ lòng hiḗu thảo, dành của cải cuṓi cùng của gia đình là chiḗu khṓ cho cha đã làm cảm động cả trời đất mà sau đó Chử Đṑng Tử có duyȇn gặp được cȏng chúa Tiȇn Dung, sau này thành vợ chṑng.
Câu chuyện Chử Đṑng Tử và cȏng chúa Tiȇn Dung trở thành bài học vḕ lòng hiḗu thảo và nhân duyȇn vợ chṑng. Chử Đṑng Tử là một trong “tứ bất tử” trong văn hóa người Việt.
Đăng Dũng biȇn tập
